Besimi islam në tokat Shqiptare

Kontaktet e shqiptarëve me botën islame, janë relativisht më të vona se ato të pjesës më të madhe të popujve europianë. Islami u shfaq për herë të parë në kontinentin e vjetër në fund të mijëvjeçarit të parë (shek. 9-10-të). Spanja ishte më e ndikuara nga kultura arabo-islame në evropë, ishte vendi përmes të cilës në Evropë u përcoll kulutra shkencore arabe duke përfshië këtu tëgjitha sferat si mjekësine, fizikën, astornominë, filozofinë etj. ku edhe pas tëheqjes së sundimit arab nga ai vend aty mbeti stili i ri i të jetuarit i sjell nga ai sundim. Depërtimi i Islamit në Evropë dhe në trojet shqipëtare para paraqitjes së Perandorisë Osmane u bë përmes Spanjës.
Historikisht kontaktet ndërfetare midis shqiptarëve të krishterë dhe përhapëves të islamit i takojnë shekullit të 13-14-të.
Edhe para zgjerimit të Perandorisë Osmane mbi torjet shqipëtare dhe Ballkan Islami ishte i pranishëm në trojet shqipëtare, por në një pasë shumë të kufizuar. Pas zgjerimit të Perandorisë Osmane nga tëgjithë popujt e Evropës Osmane pjesa dërmuese e popullit shqiptarë dhe atij boshnjak pranuan Islamin si fe të tyre.
Nga shekullit të 15-16-të e në vijim në qytetet kryesore të Shqipërisë u ngritën institucione të rëndësishme të kultit islami (xhami). Islami u përhap më shumë në Shqipërinë e Mesme si dhe në teritoret shqiptare që tashmë ishin nën pjesën sllave. Në shekullin e 18-19-të islami pati një lulëzim fetar dhe kulturor në Shqipëri. Në këtë periudhë u zhvillua letërsia shqipe me alfabet arab, e njohur si “letërsia e bejtexhinjëve”, që studiuesit e krahasojnë me letërsinë “alhamiado” që qe zhvilluar më parë në Spanjë. Islami la gjurmë në jetën zakonore të shqiptarëve, përmes ndërhyrjes së disa normave të sheriatit. Por sheriati nuk u bë asnjëherë kod sundues zakonor i shqiptarëve. Pranimi i islamit nga shqiptaret spjegohet edhe me rolin që do të luante kjo fe për diferencimin e shqiptareve prej sllavëve (zona e Kosovës) dhe grekëve (zona Camërisë) të cilët sidomos pas shekullit XVIII kishin filluar një politike asimiluese ndaj shqiptarëve Feja Islame në Shqiperi është karakterizuar ktryesisht nga prezenca e shumicës së muslimanëve sunitë dhe pakicës së urdhërit bektashij.
Në kushtet e një shteti të pavarur shqipëtarë dhe të pasluftes së parë botërorë muslimanët Sunite riorganizohen në 1921 në një alenacë kombëtare muslimane. Më 1923 bashkësia sunite do të ndahet nga kalifati i Stambollit duke zgjedhur si kryetar Myftiun e Tiranës .Në keto vite në Islamin shqiptarë shfaqet një dell reformator pasi ndalohet formalish poligamia , dalin përkthime në shqip të Kur'anit. Më vitin 1923 del edhe revista "Zani I Naltë" me ndjenja të theksuara patriotike dhe reformatore . Më 1929 mbahet nje kongres i muslimanëve ku u vendos përdorja ekskluzive e gjuhës shqipe, unifikimi i medreseve etj. Ka vend të besohet se në këtë reformë ka gisht Zogu me qellimet e tij për te bashkuar vendin dhe për ta oksidentalizuar Shqipërinë duke ia hequr perfundimish imazhin e nje vendi islam. Thuhet se edhe Ataturku, reformatori me i madh i kesaj kohe, behej xheloz nga shpirti reformator i Zogut pasi nuk i pelqente qe ky i fundit t'ia kalonet atij ne kete drejtim.